Kalaallit Nunaanni nukissamik atuineq

Soorlu ataani Titartakkami 1-mi takuneqarsinnaasoq nukissiuutinut ikummatissatut gasuulia, petruuliu benziinalu eqqussorneqarnerpaasimapput. Gasuulia ikummatissaavoq atorneqarnerpaaq kiisalu innaallagissamik kiassarnermillu tunisassiornermut, illunik, suliffeqarfinnik inuussutissarsiorfinnillu kiisalu suliffissuarnik, aalisariutinik nuannaariutinillu nunamilu angallassissutinik innaallagissiornermut kiassaanermullu atorneqartarluni. 2009-mi imeq atorlugu nukissiuutip atorneqarnerulernerata kinguneranik gasuuliamik atuineq annikilleriarpoq.

 

Petruuliu illunik kiassaanermut atorneqartarpoq. Jetpetruuliu timmisartunut ingerlatsissutitut atorneqartarpoq. Ukiuni kingullerni petruuliumik atuineq annikilliartorsimavoq.

 

Benzin aalisariutini nuannaariutinilu kiisalu nunami angallassissutini ingerlatsissutitut atorneqartarpoq. Benziinamik atuineq 1996-miilli qaffakkiartuaarsimavoq.

 

Titartagaq 1

Nukissiuutinik atuineq

 

Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik

 

Nukissiuutit ataavartut

Erngup nukinga ataavartumik nukissiuutaavoq ataavartoq pingaarnerpaaq ilutigisaanillu nunami nukissornermut atorneqarsinnaasut annerpaartaralugu. Nunami erngup nukinganik innaallagissiorfik siulleq Nuummi Kangerluarsunnguami 1993-mi atoqqaartinneqarpoq.

 

Nukissamik ataavartumik atuineq ataatsimut isigalugu 1992-miilli qaffakkiartorsimavoq. Taamaattorli ikummatissanik nunap iluaneersunik atuineq 1994-miilli nukissamik ataavartumik tunisassiornermit qaffannerusimavoq.

 

Ataavartumik nukissiuutit allat nukissamik atuinerup tamarmiusup ilaminiinnannguarai, najukkanili sumiiffinni avinngarusimasuni pingaaruteqarsinnaallutik. Taakkunani pingaarnerusumik anorisaatit minnerit, seqinermit nukissiuutit aalisakkallu orsuannik ikummateqarneq pineqarlutik. Nukissiuutit taakku pillugit kisitsisitigut ingerlaavartumik paasissutissaliortoqarneq ajorpoq.

 

Ikummatissanik nunap iluaneersunik pinngitsuuisinnaannginneq

Nukissiornermik pilersaarusiornermi ikummatissanik nunap iluaneersunik pinngitsuuisinnaannginnerup appartinneqarnissaa ukiuni arlalinni sammineqarpoq.

 

Nukissamik ataavartumik atuinikkut Kalaallit Nunaata ikummatissamik nunap iluaneersunik ikummatissanik eqqussuinermit soorlu uuliamik pinngitsuuisinnaannginnerulissaaq taamaalillunilu nunarsuarmi niuernermi uuliap akianut nikerartumut kiisalu pilersuinikkut eqqoruminarnera millisinneqassalluni.

 

1990-mi Kalaallit Nunaata ikummatissanik nunap iluaneersunik eqqussuinera pinngitsoorneqarsinnaanngilluinnarpoq. 1990-ip aallartinnerani ikuallaaveqalernikkut uuliamik pinngitsuuisinnaannginneq 99 pct.-iuvoq. 1994-mi Kangerluarsunnguami erngup nukinganik nukissiorfiliornikkut uuliamik pinngitsuuisinnaannginneq 91 pct.-imut annikilleriartinneqarpoq.

 

Ikummatissanik imerpalasunik eqqussuineq tamarmiusoq Tabel 7-mi takuneqarsinnaavoq.

 

Kuldioxidimik aniatitsineq

Silaannaq avatangiisillu inuit pilersitaannit ikummatissanik nunap iluaneersunik ikuallaanikkut sunnertittarput, taakku gassinik soorlu kuldioxid, lattergas, metan aamma cfc-gassinik aniatitsisarput.

 

Kalaallit Nunaanni kuldioxidimik aniatitsisoqarnera ukiut ingerlanerini assigiinngiiaartarpoq, tamannalu pingaartumik nuussinermut, angallassinermut toqqaannartumillu kiassarnermut gasuuliamik atuinerup qaffanneranik apparneranilluunniit pissuteqarpoq.

 

Taamaattorli kuldioxidimik aniatitsineq annikilleriarsimavoq ilaatigut uuliamik atuinerup erngup nukinganik nukissiornermik taarserneqarneratigut eqqakkanillu ikuallaanermik.

 

Titartagaq 2-mi nukissamik atuinermit kuldioxidimik aniatitsinerup nikerarnera takutinneqarpoq. Kuldioxidimik aniatitsinerit naatsorsuinermik tunngaveqarput nukissiuutinik atuinivimmit aniatitsinermullu aalajangiisuutitat Danmarkimi Energistyrelsemi pissarsiat tunngavigalugit.

 

Titartagaq 2

Kuldioxidimik aniatitsineq

Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik

 

Kalaallit Nunaat silaannaap allanngoriartorneranut FN-ip isumaqatigiissummut sinaakkutaliussaanut 1992-meersumut aamma Kyoto-protokolli FN-ip silaannaap allanngoriartornera pillugu sinaakkuttassiaanut 1998-meersumut, gassit aniatinneqarlutik silaannaap allanngoriartorneranik pilersitsisartut millisarneqarnissaanut, isumaqatigiissutinut ilaanngilaq.

 

Inatsisartut Qallunaat Nunaat peqqunikuuvaat Kyoto-protokol-i Kalaallit Nunaata piumasarisinnaasaat eqqarsaatiginagit akuerseqqullugu, Savalimmiormiullu piumasaralugu nunami piginnittuuffiup iluani piumasarineqarsinnaasut immikkut isiginiarneqassasut. Qallunaat Nunaata Kalaallit Nunaat peqatigalugu septembari 2001-mi Kyoto-protokol-ip sinaakkutassatut siunniussamut akuerseqataavoq. Tamatuma kinguneraa Kalaallit Nunaata gassinik silaannaap allanngoriartuutaasinnaasunik aniatitsinini iliuuseqarnikkut millisassagaa 1990-mi aniatitsinerup nalingata tungaanut. Tamatuma saniatigut Kalaallit Nunaat ukiumoortumik nalunaarusiortarnissaminut qanoq gassinik silaannarmut allanngortitsisinnaasunik aniatitsinini FN-ip Silap Pissusaa pillugu allaffeqarfianut ukiumoortumik nalunaaruteqartassasoq.

 

Nittartakkat takuneqarsinnaasut:

Allaaserisat Nittartakkat Silap pissusia pillugu isumaqatigiissut aamma Kyoto protokol-imut tunngasut:

• Nittartakkami uani www.unfccc.int uku pissarsiarineqarsinnaapput:
• Silanaap allanngoriartornera pillugu isimaqatigiissutip sinaakkutaa 1992-meersoq.
• Silanaap allanngoriartornera pillugu isimaqatigiissutip sinaakkutaa 1998-meersoq.
• FN-ip Silap Pissusaa pillugu allaffeqarfianut nalunaarutigineqartut. Ukiumoortumik gassit silaannarmik kissakkiatortitsisartut atortakkat.
• Nalunaarutigineqartartut taaneqartarput National Inventory Submissions, imaluunniit GHG submissions. Nalunaarutigineqartut kingulliit aprilimi 2009-meersuupput.
• Ukiut sisamakkaarlugit National Communication sananeqartarpoq. Tassani nunat ilaasortaasut politikkerii nassuiaasarput qanoq gassinik kissakkiartortitsisartunik atuinermik millisaaniarlutik iliuuseqarsimanerlutik. Nassuiaatit tamakku FN-ip Nittartakkakkut quppersagaani takuneqarsinnaapput.
• National Communication 4 (NC4) 2005-meersoq nittartakkakkut tamanit maannakkut takuneqarsinnaavoq, allakkiaq nutaanerpaaq National Communication 5 (NC5) maannakkut atuaqqissaarneqarpoq saqqumersinneqarnissaa siunertaralugu.
• National Communication 4, 2005-meersuut..

 

Allaaserisat taakku www.unfccc.int -mi pissarsiarineqarsinnaapput.

2009-mi FN-ip Silaannaap pissusaa pillugu ataatsimeersuartitsineranut tunngasut COP15: www.cop15.dk.

Silap pissusaanut- Nukissiuteqarnermullu ministereqarfiup nittartagaa: www.kemin.dk

EU internetikkut quppersagaa: www.europa.eu

 

Kalaallit Nunaanni silaannaap pissusaata allaangoriartornera pillugu allaaserisat:

• Naalakkersuisut nittartagaanni oqaluttuarineqarpoq silaannaap pissusaata allanngoriartornera nunamullu tamakku kingunissaasa pitsaaqqutigisinnaasaat ajoqutigisinnaasaallu.
• Qallunaat Nunaanni Pinngortitap pissusaannik misissuisarfik immikkoortortaqapoq nunap issuttup pissusaanik taamaallaat suliaqartunik, minnerunngitsumik Kalaallit Nunaanut tunngatillugu. Taakku nittartagaqarput silaannaap pissusaata allanngoriartorneranik misissuinernik amerlasuunik imaqartunik.

Danmarks Meteorologiske Instituti aamma silap pissusaata allanngoriatorneranik aamma suliaqarput.

 

Kalaallit Nunaanni silaannaap pissusaata allaangoriartornera: www.climategreenland.gl

Qallunaat Nunaanni Kalaallit Nunaanni Pinngortitap pissusaannik misissuisarfik: www.dmu.dk

Danmarks Meteorologiske Institut: www.dmi.dk